Dokumentacja, która została zarejestrowana przez organy administracji, prokuratury, sądy i organy bezpieczeństwa Polski Ludowej aktualnie znajduję się w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej (IPN). Dokumenty ty nie tylko są istotne dla historii i statystyki, ale korzystają z nich także osoby, które prowadzą badania naukowe lub są autorami publikacji. Dokumenty mogą być udostępnione także osobom represjonowanym bądź ich rodzinom i posłużyć jako dowód w postępowaniach sądowych dotyczących dochodzenia od Skarbu Państwa odszkodowania lub zadośćuczynienia za represje.
Czym jest IPN?
IPN to skrót od nazwy Instytut Pamięci Narodowej oznaczającej urząd, który ma za zadanie archiwizować dokumenty związane z historią Polski w XX w., a w szczególności chodzi tu o okres II wojny światowej i PRLu. W IPN-ie przechowywane są dokumenty, które zostały sporządzone w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Dokumenty udostępniane są zainteresowanym na wniosek.
IPN przeprowadza także śledztwa w sprawach przestępstw, które w okresie od 1944 do 1990 roku popełniły organy władzy publicznej na obywatelach Polski. Są to między innymi morderstwa, okaleczenia, tortury i inne represje, które dotyczyły obywateli działających w opozycji demokratycznej.
Poszukiwania dokumentów w IPN przez osoby represjonowane i ich rodziny
Osoba represjonowana to taka osoba, wobec której w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. wydano orzeczenia skazujące za czyny związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub za taką działalność. Do osób represjonowanych zaliczają się również ci, którzy zostali skazani za opór przeciwko kolektywizacji wsi i obowiązkowym dostawom, a także osoby, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce. Osobą represjonowaną jest również osoba pełniąca czynną służbę wojskową w okresie od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r., do odbycia której została powołana na skutek działań na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego.
Dokumentacja zgromadzona w zasobach IPN jest szczególnie ważna jako dowód w postępowaniach prowadzonych na rzecz osób pokrzywdzonych z powodu działalności niepodległościowej. Osoby represjonowane, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 r. stanu wojennego w Polsce, a także skazane za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego mogą starać się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie od Skarbu Państwa. W przypadku śmierci osoby represjonowanej, roszczenie przechodzi na ich małżonka, rodziców lub dzieci. Celem uzyskania dostępu do akt przechowywanych przez IPN należy wszcząć postępowanie administracyjne w sprawie udzielenia dostępu do dokumentów archiwalnych. Do wniosku dołącza się między innymi dokumenty stwierdzające pokrewieństwo lub powinowactwo z osobą zmarłą (np. odpisy aktów stanu cywilnego i dokumenty stwierdzające tożsamość) oraz skrócony odpis aktu zgony zmarłej osoby represjonowanej. Wniosek składa się osobiście w oddziale lub delegaturze IPN lub za pośrednictwem poczty.
Pełnomocnictwo w poszukiwaniu dokumentów w IPN
Osoby wnioskujące o udostępnienie dokumentów w IPN mogą działać samodzielnie lub przez pełnomocnika. Kancelarią adwokacką, która oferuje pomoc prawną w takich sprawach w Małopolsce jest np. Kancelaria Adwokacka Krakowscy Adwokaci – Adwokat Kraków. Adwokaci oferują również reprezentację wnioskodawcy w postępowaniu odwoławczym jeśli wniosek zostanie rozpoznany negatywnie.
Choć poszukiwanie dokumentów w IPN może być procesem czasochłonnym, często może być to jedyny sposób uzyskania dowodów w postępowaniach o odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdy wyrządzone osobom represjonowanym.